در این مطلب می‌خواهیم در مورد شش روش پاکسازی بدن در علم یوگا و آیورودا صحبت کنیم و با مرور این شش روش، انتخابی درست برای روش پاکسازی بدن خود انتخاب کنیم.
در مطالب قبلی در رابطه با یوگا و آیورودا صحبت کردیم و با مفهوم و فلسفه آن‌ها آشنا شدیم، در این نوشته می‌خواهیم یک مرحله جلوتر برویم و از تعالیم این دو حوزه برای حرکت در مسیر یک سبک زندگی سالم، استفاده کنیم. پس با ما همراه باشید!
همان‌طور که در مطلب «آیورودا چیست؟» اشاره کردیم، طبق علم کهن آیورودا، تمامی عملکردهای بدن به‌وسیله سه طبع: کافا (موکوس يا بلغم)، واتا (گاز یا باد) و پیتا (اسید یا صفرا) کنترل می‌شوند. بنابراین، اولین مرحله در مسیر تعادل فرد، تنظیم و تعدیل طبع‌ها است. در فرایند پاکسازی بدن، هنگامی که درون بدن را، هرچند وقت يكبار، پاکسازی می کنیم، مازاد تولیدات متابولیکی کافا، واتا و پیتا را دفع می‌کنیم و از این طریق، تشکیل و تعادل متناسب این سه مزاج را تنظیم می‌کنیم.
تا این جای کار کم و بیش با اهمیت پاکسازی و متعادل‌سازی مزاج‌ها آشنا شدیم؛ در ادامه می‌خواهیم اطلاعات کاربردی تری را برای پاک سازی بدن با شما در میان بگذاریم و روش‌های پاکسازی را مرور کنیم.
هاتا یوگا به شکل سنتی، «شات کارماها یا شش روش پاکسازی» بدن را تجویز می‌کند: نتی، داتی، باستی، نولی، کاپالبهاتی وتراتاکا. این روش ها بطور جداگانه تاثیر کمتری دارند، اما در ترکیبات مختلفی که مناسب طبیعت اختلال و نیاز فرد باشد، ارائه می گردند. حقیقت این است که بسیاری از روش‌ها وتکنیک‌های پاکسازی بدن، که توسعه یافته و تمرین می شوند، اهمیت عظیم ارتباط سلامتی، با هاتایوگا را نشان می‌دهند.
🍃پاکسازی به روش نتی (Neti)
روش نتی، روشی برای پاکسازی مجاری بینی، از همه آلودگي‌ها، از جمله موکوس خشکی است که درون بینی باقی مانده است. از ديدگاه دیگر، تمرین نتی، اثر ظریفی روی اعصاب گوناگونی مانند پياز بويايي و ساير اعصاب مجاور که انتهاي آن‌ها در مجاری بینی قرار دارد و موجب بي‌حس كردن چشم ها، گوش ها، بینی و گلو می شوند، دارد. این روش، اثر آرام کننده‌ای روی مغز دارد و به کاهش و رهایی از بیماریهای مربوط به استرس، مانند میگرن، آسم، افسردگی، سردردهای تنشی، بیخوابی و خستگی، کمک می کند.
پاکسازی مجاری تنفسی در روش نتی، به دو صورت قابل انجام است. اگر پاکسازی با استفاده از آب انجام شود، به آن جالا نتی و اگر با استفاده از نخ انجام شود سوترانتی می گویند.
می‌دانیم که تناوب تنفس از دو حفره بینی، اثر متعادل کننده‌ای روی دو نیم کره مغز دارد. نتی، اثري مشابه دارد و موجب هماهنگی و تعادل سیستم عصبی مرکزی، سیستم عصبی کنترل کننده تنفس، گردش خون و دفع می‌شود. نتی همچنین کارایی، لوب های جلویی پياز مغز را که مسئول توانمندی های بیشتر ذهنی است، تقویت می‌کند.
نتی یک قوری هندی است که فرم و مدل ساختار آن بگنه ای است که می تواند به کمک آن آب نمک را از یک مجرای بینی به داخل فرستاد و از مجرای دیگر خارج نمود. بدین ترتیب تمامی مجرای تفسی پاکسازی می شود و فرد برای انجام تمرینات پرایاما نیز آماده تر خواهد بود.
🍃پاکسازی به روش دایوتی یا داتی (Dhauti)
داتی شامل روش های پاکسازی دستگاه گوارش (دهان تا مخرج) و شستشوی معده است. کنجال، روش پاکسازی معده از طریق تهوع ارادی بعد از خوردن شش لیوان آب نمک گرم است. کنجال به دفع اسید، گاز و موکوس اضافیکمک کرده و تمام اندام‌های شکمی را تحريك و فعال مي‌كند. کنجال علائم استرس و تنش را به وسیله تحریک عصب واگ (عصب واگ یا واگوس طولانی‌ترین عصب مغزی و دهمین زوج اعصاب مغزی از ۱۲ جفت عصب مغز است که در بلعیدن غذا، صحبت کردن و هاضمه نقش دارد) كه سيستم عصبي پاراسمپاتيك را فعال مي‌كند، از بين مي‌برد که نتيجه آن رهايي است.
شانکاپراکشالانا (Shankhaprakshalana) یکی دیگر از تکنیک های کاربردي از مجموعه داتی است. شانک یعنی “صدف حلزوني” و پراکشالانا، یعنی شستشوی کامل. این تمرین به مسیر پیچ در پیچ روده، کمک می‌کند. روش اصولي و ملايم شستشوی کامل مجرای دستگاه گوارش، از دهان تا مقعد است.
چگونه شانکاپراکشالانا، به رفع استرس کمک می‌کند؟
سم ايجاد شده در سيستم گوارش، استرس هضمي توليد مي‌كند، كه در نهايت موجب انواع مختلف اختلالات هاضمه خواهد شد. اين سموم، همراه جريان خون به ساير بخش‌هاي بدن مي‌روند، و خود موجب استرس و عدم تعادل مي‌شوند. با پاکسازی سرتاسر لوله گوارش، یکی از دلایل اصلي استرس فيزيكي، عدم تعادل و بيماري را از بين مي‌بريم و سلامت كل بدن را بهبود مي‌بخشيم.
🍃پاکسازی به روش باستی (Basti)
روش باستی عبارت است از پاکسازی قسمت پائین روده به روش کشیدن آب به درون روده با گذر از رودخانه یا نشستن در درون ظرف پر از آب و انجام ” اشوینی مودرا “. در این روش با استفاده از حرکاتی که به ناحیه پایینی شکم داده می شود، آب از ناحیه مقعد به داخل روده بزرگ مکیده می شود. آموختن باستی نیازمند تمرین زیر نظر مربی باتجربه و کارآزموده در یوگا می باشد. در طب آیورودا از این روش برای متعادل کردن دوشاها بسیار استفاده می شود.
🍃 پاکسازی به روش نولی (Nouli)
روش نولی شامل ماساژ دادن و مقاوم کردن معده و تحت کنترل در آوردن عضلات شکم است. در تکنیک نولی، ارگان های شکم درگیر است و عضلات شکم مثل موج حرکت می کند. نولی یک تکنیک پاکسازی در سطح پیشرفته تر است و قبل از انجام آن باید حتما از قفل ها و یا بانداهای بدن خود آگاه باشید. باید توجه کنید که این تمرین را با شکم خالی انجام دهید که بهترین زمان آن صبح زود است.
از فواید تکنیک نولی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تمام قسمت های شکم را ماساژ می‌دهد.
- به سیستم هضم کمک می‌کند.
- عضلات شکم را قوی می‌کند.
- سیستم ایمنی بدن را بالا می‌برد.
- باعث از بین رفتن یبوست می‌شود.
🍃پاکسازی به روش کاپالابهاتی (Kapalbhati)
این تکنیک به پاکسازی (کمک به پاک شدن بدن اتریک) قسمت جلو مغز از طریق تنفّس مربوط است. تنفس عادی، تنها به وسیله انقباض فعال عضلات تنفسی، مانند دیافراگم و عضلات بین دنده‌ای خارجی، انجام می‌شود. بازدم به شكل غيرارادی، با پايان غيرفعال انقباض عضلات بين دنده‌ای داخلی، انجام می‌شود. کاپالباتی، اين فرآيند را معكوس می‌کند.
کاپالبهاتی یکی از تکنیکهای تمرین پرانایاما است که در آن، دم غیر فعال و بازدم فعال است، که این پدیده برخلاف جریان حرکت پالس‌هاي عصبی است و موجب تحریک و بيداري مراكز مغزي مي‌شود. این تمرین، ناخالصی هاي ناحیه جلویی مغز را پاک کرده و ذهن را آرام می‌کند. مفيد ترين نتیجه این تمرین، معكوس كردن واكنش‌هاي عصبي است.
🍃پاکسازی به روش تراتاکا (Trataka)
روش تراکاتا به پاکسازی ذهن از طریق خیره نگریستن به شعله شمع، گُل، آب و … توصیه می کند. قبلاً دیدیم که چطور تمرکز ذهن، تأثیر نیرومندی بر غده پینه آل و سیستم عصبی سمپاتیک (زيرا چشم از طریق سیستم عصبی سمپاتیک، مستقیماً به غده پینه آل مربوط می شود) و هيپوتالاموس دارد و از طريق هيپوتالاموس، آگاهی فرد تکمیل می شود. هنگامی که این مراکز با تمرین تراتاکا تحریک می شوند، ذهن آرام و يكنواخت می شود و از افکار استرس زا و مخرب جلوگیری می شود.
آما (سَم) چیست؟
عملکرد صحیح گوارش برای سلامتی حیاتی است. وقتی‌که عمل گوارش به صورت تمام و کمال انجام شود، کل غذایی که می‌خورید، یا تبدیل به مایعات مغذی شده و جذب بدنتان می‌شود، و یا به صورت ضایعات از بدنتان دفع می‌گردد. اگر روند گوارش ناقص یا ناکارآمد باشد، غذا به صورت نیم هضم در دستگاه گوارش باقی می‌ماند.
این ماده که در آیورودا «آما» نامیده می‌شود، اگر در بدن باقی بماند و به مرور زمان انباشته شود، برای بدن تبدیل به سم خواهد شد. آما به خودی خود سمی نیست؛ بلکه باعث مسدود شدن کانال‌های بدن شده و رفته رفته در جریان اعمال گوارشی اختلال ایجاد می‌نماید و منجر به اضافه شدن تجمع سموم می‌شود. آما یک محیط مساعد برای رشد و نمو انواع عفونت‌ها و امراض فراهم می کند. تجمع آما، مرحله ابتدایی ناهماهنگی‌ها در فیزیولوژی به حساب می‌آید. اگر توجهی به آن نشود به طور حتم اختلالاتی به همراه خواهد داشت.
زمانی‌که غذاهای مانده، غیرطبیعی و نامناسب با قدرت هضم معده خود میل می‌کنید، و یا عادات غذایی نادرست دارید روند عمل گوراش شما، سم به جا می‌گذارد. خوردن غذاهای پروسس شده یا اسانس‌های مصنوعی و یا غذاهایی که با آفات‌کش‌ها و کودهای شیمیایی تماس داشته‌اند، می‌تواند باعث تجمع سموم شود. نوشیدن آب یخ یا نوشابه‌های بسیار سرد باعث فروکش کردن آتش دستگاه گوارش شده و ایجاد آما می‌کند. خوردن غذاهای سنگین پس از غروب آفتاب، خوردن یک وعده غذایی دیگر قبل از این که غذای قبلی کاملا هضم شود، و یا غذا خوردن در حین کار کردن یا ناراحتی نیز در عمل گوارش اختلال ایجاد می‌نماید.
🍃چگونه از وجود تجمع آما (سم) در بدن خود آگاه شویم؟
برای پاسخ به این سوال باید به نشانه های وجود آما در بدن توجه کنید. موارد زیر، نشان دهنده امکان وجود سموم انباشته شده در بدن هستند:
۱) صبح‌ها به هنگام برخاستن روی زبانتان بار دارد.
۲) بعد از وعده غذایی اصلی خمیازه می‌کشید و دوست دارید دراز بکشید.
۳) در طول روز خسته و بی انرژی هستید، در صورتی که خواب و خوراکتان به اندازه کافی است.
۴) اشتهای خوبی ندارید و هوس غذاهای غیرسالم می‌کنید.
۵) نسبت به زندگی بی‌تفاوت هستید و چندان انگیزه ندارید.
۶) احساس سردرگمی می‌کنید و تمرکز ذهنی ندارید.
۷ ) پس از غذا خوردن معده شما ترش کرده و گاز تولید می‌نماید.
۸) احساس سنگینی و سرماخوردگی یا یبوست می‌کنید.
۹) احساس بی‌قراری همراه با درد و گرفتگی‌های خفیف می‌کنید.
اگر به طور مداوم سه مورد یا بیشتر از موارد فوق را تجربه می‌کنید، فیزیولوژی شما می‌تواند از یک برنامه پاکسازی بهره‌مند شود.
در پایان باید اشاره کنیم که شات کارما، برنامه پاکسازی بسیار کاملی است که بهتر است زیر نظر پزشک آیورودا انجام گیرد. تخلیه‌های ناگهانی نیز در طب آیورودا توصیه نمی‌شوند. یک برنامه پاکسازی بسیار ملایم که در طول ۴۰-۶۰ روز اجرا شود فشار کمتری به فیزیولوژی آورده و راحت‌تر می‌توان آن را تکرار نمود و نیز دستگاه گوارش را تحریک می‌کند تا آمای ساده انباشته شده را بسوزاند.
اگر در رابطه با این مطلب نظر، پیشنهاد یا انتقادی دارید، در پایین صفحه برای ما بنویسید.