ام اس یک فرآیند ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن آسیب دیده و پیشرفت طولانی‌مدت بیماری، مدیریت علائم آن را برای داشتن یک زندگی نرمال سخت می‌کند. چندین دارو برای درمان این بیماری تأیید شده‌اند، اما نتایج، درمان قطعی به‌دنبال نداشته و بنابراین بسیاری از بیماران به‌دنبال روش‌های مکمل و جایگزین داروهای شیمیایی هستند.
تحقیقات مختلفی در رابطه با تأثیر یوگا بر طیف وسیعی از اختلالات عصبی و از جمله ام اس انجام شده است. هدف این مقاله بررسی مزایای بالقوه یوگا برای ام اس و چگونگی تأثیرگذاری آن بر مدیریت علائمی از جمله کاهش درد، سلامت روان، خستگی، اسپاسم عضلانی، تعادل، کنترل مثانه و عملکرد جنسی است.
بیماری ام اس چیست؟
مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس یک بیماری خودایمنی مغز و نخاع است که برای اولین‌بار توسط “ژان مارتین شارکو”، متخصص اعصاب فرانسوی در سال 1868 به‌عنوان یک بیماری شناخته شد.
ام اس یک اختلال عصبی مزمن است که در آن سیستم ایمنی بدن به سیستم عصبی مرکزی حمله می‌کند. در سیستم عصبی مرکزی، ماده چربی به‌نام میلین وجود دارد که آکسون‌های عصبی را پوشانده و امکان انتقال مؤثر سیگنال‌ها را فراهم می‌کند. پاسخ ایمنی با واسطه سلول‌های T به سمت میلین نشانه رفته و یک اثر ویرانگر ایجاد می‌کند. به این فرایندِ آسیب و تخریب غلاف میلین، دمیلیناسیون گفته می‌شود.
دمیلیناسیون مسئول اختلال در سیگنال‌های عصبی و علائم مشاهده‌شده در بیماران مبتلا به ام اس است و در هر جایی از مغز و نخاع می‌تواند اتفاق بیفتد. علائم بیماری بسته به محل و وسعت این آسیب می‌تواند متفاوت باشد. بعضی عوامل مانند خستگی و گرما هم روی تشدید علائم بیماری ام اس تأثیر می‌گذارند. علائم رایج این بیماری متفاوت است و ممکن است شامل خستگی، اسپاستیسیته یا اسپاستیسیتی(افزایش تون یا سفتی ماهیچه‌ای در یک عضله یا گروهی از عضلات که به‌علت آسیب به دستگاه عصبی مرکزی مانند ام اس اتفاق می‌افتد)، اختلال یا از دست دادن قدرت تحرک، اختلال عملکرد مثانه و روده، درد مزمن، افسردگی و اختلال شناختی باشد.
شروع این بیماری معمولاً در بزرگسالان جوان 20 تا 40 ساله رخ می‌دهد و البته در زنان بسیار بیش‌تر از مردان دیده می‌شود. تخمین زده می‌شود که ام اس 400.000 نفر در ایالات متحده و بیش از 2.5 میلیون نفر در سراسر جهان را تحت‌تأثیر قرار دهد.
علائم شایع این بیماری عبارتند از ضعف، سفتی و درد عضلانی، از دست دادن تعادل و هماهنگی بدنی، بی‌حسی و گِزگِز در اندام‌ها، مشکلات گفتاری، بینایی و مثانه، از دست دادن حافظه کوتاه‌مدت، اختلال در تمرکز، خستگی غیر طبیعی و در موارد شدید ممکن است فرد نابینا یا فلج شود.
چهار طبقه‌بندی برای بیماری ام اس وجود دارد و از بین چهار طبقه، دوره”عود – بهبود” شایع‌ترین نوع است که با گذشت زمان، معمولاً به نوع “پیشرونده ثانویه” تبدیل می‌شود. دو شکل کم‌تر رایج ام اس، “پیشرونده اولیه” و “پیشرونده عودکننده” هستند.
برای بیماران مبتلا به “عود – بهبود”، شروع علائم در طول دوره‌های عود رخ داده و پس از آن دوره‌های بهبود در طول زمانی مختلف رخ می‌دهند. در اکثر بیماران، دوره، “عود – بهبود” به “پیشرونده ثانویه” تبدیل می‌شود و بیماری بدون دوره‌های بهبود پیشرفت می‌کند. افرادی‌که مبتلا به “پیشرونده اولیه” تشخیص داده می‌شوند، اختلال عملکرد عصبی بدون دوره‌های بهبود از شروع بیماری را تجربه می‌کنند، و افراد مبتلا به “پیشرونده عودکننده” کاهش مداوم عملکرد عصبی همراه با تشدید گاه‌به‌گاه و بدتر شدن علائم را تجربه می‌کنند.
اگرچه علت دقیق این بیماری هنوز یک راز باقی مانده است اما بسیاری از متخصصان معتقدند که ام اس به‌عنوان یک پاسخ ایمنی در برابر یک مهاجم-شاید یک ویروس- که به حمله‌ای علیه خود بدن جهش می‌یابد، عمل می‌کند. ارتشی از سلول‌های ایمنی به تکه‌هایی از میلین (بافت چربی که رشته‌های عصبی مغز و نخاع را احاطه کرده است) حمله می‌کنند. میلین مانند یک ماده عایق حولِ یک سیم الکتریکی عمل می‌کند. هنگامی‌که میلین آسیب می‌بیند، با اسکلروتیک(ضایعات استخوانی) جایگزین شده و می‌تواند انتقال سیگنال‌های عصبی را کُند یا مسدود کرده و حتی باعث اختلال در عملکرد بخش‌هایی از سیستم عصبی شود.
از آن‌‌جایی‌که میزان ضایعات در بیماری ام اس از فردی به فرد دیگر متفاوت است، بنابراین این بیماری روی افراد مختلف تأثیر متفاوتی دارد. مقدار و شدت تأثیر ضایعات نیز متفاوت است. بنابراین در حالی‌که برخی از افراد حملات نادر و خفیفی دارند، برخی دیگر ممکن است علائم حاد و دائمی را تجربه کنند. حتی علائم شدید هم می‌توانند ظاهر شوند و بعد از مدتی بدون هیچ اثر و یا علتی عقب‌نشینی کنند.
در حال حاضر 12 داروی اصلاح‌کننده بیماری توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده برای کاهش شدت عود و تجمع ضایعات مغزی تأیید شده است. البته داروهای تأیید‌شده ام اس ممکن است گران باشند و پوشش بیمه‌ای آن‌ها هم متفاوت است. با این حال، افراد ممکن است واکنش‌های نامطلوبی به درمان‌های دارویی داشته باشند. برخی از داروها ممکن است عوارض جانبی منفی مانند تهوع، تب، سردرد، خستگی، افسردگی و عدم تعادل روانی ایجاد کنند. به‌دلیل هزینه‌های گران داروها و عوارض جانبی نامطلوبی که ممکن است با این داروهای خاص همراه باشند، بیماران مبتلا به ام اس اغلب از درمان‌های مکمل و جایگزین به‌عنوان روش‌های کنترل این بیماری استفاده می‌کنند.
با توجه به پیچیدگی بیماری ام اس، “انجمن ملی ام اس” آمریکا روشی جامع برای مدیریت ام اس، از جمله ورزش و روش‌های درمانی مانند یوگا را پیشنهاد کرده است.
یوگا و ام اس
متخصصان یوگا معتقدند صرف یک ساعت تمرکز صرفاً بر روی بدن و تنفس، در میان مشغله‌های مربوط به خانواده و کار همراه با فراز و نشیب‌های زندگی، در بیماری ام اس می‌تواند تفاوت چشمگیری ایجاد کند!
متخصصان معتقدند که یوگا پتانسیل کاهش برخی از علائم فیزیکی این بیماری را دارد و به بیماران کمک می‌کند تا در مورد قدرت بدنی، انعطاف‌پذیری، بهبود وضعیت بدنی، تعادل، تمرکز، گردش خون و گوارش بهتر شوند. بیماران ام‌اس که یوگا تمرین می‌کنند معمولاً کاهش تنش، خستگی و همچنین کاهش برخی از دردهای مرتبط با این بیماری را احساس می‌کنند.
برخی از پزشکان متخصص معتقدند که یوگا می‌تواند گوارش، تحرک و دامنه حرکتی را بهبود داده و در عین حال اضطراب و افسردگی را که اغلب با ام اس همراه هستند، کاهش دهد.
کیفیت زندگی یک مفهوم گسترده است که هر دو مؤلفه سلامت جسمی و روانی را در بر می‌گیرد. درد یکی از متغیرهای فیزیکی است که می‌تواند بر کیفیت زندگی، توانایی کار و سلامت روان تأثیر بگذارد. درد یک علامت شایع گزارش شده برای افراد مبتلا به ام اس است و شامل کمردرد، اسپاسم عضلانی دردناک، درد در اندام‌های مختلف و سردرد می‌شود.
اسپاستیسیتی که در 80 درصد موارد ام اس شایع است، ممکن است به‌صورت سفتی عضلانی، اسپاسم عضلانی یا گرفتگی ظاهر شود. همچنین ممکن است بر وضعیت بدن، راه رفتن و تحرک تأثیر منفی بگذارد. تحقیقی علمی نشان داده که یک برنامه دو هفته‌ای یوگا در طول 12 هفته بهبود قابل‌توجهی در تعادل، خستگی، طول گام و سرعت راه رفتن در گروه شرکت‌کننده مبتلا به ام اس به همراه داشته است.
مطالعات زیادی در مورد فواید یوگا در بیماری ام اس انجام شده است. یک مطالعه در مورد مزایای یوگا برای ام اس شامل داده‌های هفت پروژه بود که در مجموع 670 فرد مبتلا به ام اس را شامل می‌شد. شواهدی مبنی بر تأثیرگذاری یوگا بر خستگی و خلق‌وخو و همچنین بهبود تعادل را در افراد مبتلا به نوروپاتی نشان داده شد. این مطالعات ثابت کرده‌اند که یوگا می‌تواند انقباض عضلانی، توانایی تجزیه و تحلیل ذهنی و همچنین توانایی راه رفتن را در افراد درگیر ام اس بهبود دهد. تمرین منظم یوگا می‌تواند با افزایش قدرت بدنی و ذهنی‌تان، پیشرفتِ ناتوانی ایجادشده توسط ام اس را کاهش دهد.
طبق یک مطالعه در سال 2004 از دانشگاه ” اورگن”، انجام 6 ماه یوگا به‌طور قابل‌توجهی باعث کاهش خستگی در افراد مبتلا به ام اس شد. این مطالعه نشان داد که یوگا به‌عنوان یک برنامه تمرینی هوازی در بهبود خستگی، که یک علامت شایع و ناتوان‌کننده ام اس است، مفید بود. قبل از این تحقیق، یک نظرسنجی که توسط همین دانشگاه انجام شد، نزدیک به 2000 بیمار ام اس در جنوب غربی واشنگتن را بررسی کرد و نشان داد که حدود 30 درصد از پاسخ‌دهندگان یوگا را امتحان کرده بودند. از این تعداد، 57 درصد آن را “بسیار مفید” گزارش کرده بودند.
به‌گفته دکتر “سیمون”، پزشک متخصص مغز و اعصاب و مدیر مرکز سلامتی “چوپرا” در “کارلزباد”، افراد مبتلا به درد مزمن معمولاً تنش را در جایی‌که احساس ناراحتی می‌کنند، به‌عنوان راهی برای کنترل آن نگه می‌دارند. بخشی از محدودیت آن‌ها به‌دلیل درد فیزیولوژیکی است، اما این سفتی عضلانی یکی دیگر از عوامل آن است. یوگا به افراد مبتلا به ام اس می‌آموزد که تشخیص دهند درد را کجا نگه می‌دارند، در آن نواحی نفس بکشند و انعطاف بدنی‌شان را گسترش داده تا بتوانند تنش را رها کنند.
یوگا برای کاهش خستگی و کنترل اسپاسم عالی است زیرا به کل سیستم بدنی – ذهن و بدن- انرژی می‌بخشد. هدف پزشکی معمولاً این است که شما را از بیمار بودن به سطح قابل‌قبولی از سلامت جسمانی برساند. اما هر چه بیش‌تر یوگا انجام دهید، مزایای این حرکات خاص افزایش می‌یابد.
تعداد زیادی از پزشکان و فیزیوتراپیست‌ها معتقدند که یوگا و سایر رشته‌های مدیتیشن اگر به‌صورت ترکیبی انجام شوند، با ایجاد تعادل و انعطاف‌پذیری وآن‌چه به‌عنوان «ذهن‌آگاهی» شناخته می‌شود، در برنامه‌های درمانی ام‌اس، بیماری پارکینسون، نوروپاتی و سایر بیماری‌های عصبی می‌توانند مؤثر باشد.
ذهن‌آگاهی چیزی نیست جز توجه آرام و لحظه به لحظه به آنچه فکر و احساس می‌کنید. ذهن‌آگاهی برای تقویتِ آگاهی و تمرکزِ بیش‌تر و ارتباط بین ذهن و بدن ایده‌آل بوده و تأثیر مثبتی بر طیفی از فرآیندهای فیزیولوژیکی خودمختار مانند کاهش فشار خون و کاهش برانگیختگی کلی و واکنش احساسی دارد. یوگا اثرات کاهش استرسِ ذهن‌آگاهی را با حرکات ملایمی ترکیب کرده و به‌ویژه برای افرادی‌که درد مزمن یا محدودیت‌های فیزیکی دارند، می‌تواند مفید باشد.
اختلال در عملکرد جنسی و کاهش رضایت در مورد آن هم ممکن است همراه با بیماری ام اس رخ دهد. علاوه بر این، برخی از داروهای مهارکننده بیماری ام اس، مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین، ممکن است اختلال عملکرد جنسی به‌عنوان یک عارضه جانبی به‌همراه داشته باشند. یوگا می‌تواند روشی مؤثر برای بهبود عملکرد جنسی و فعالیت بدنی در زنان مبتلا به ام اس باشد. یک تحقیق 3 ماهه با مداخله یوگا و با تمرکز بر حرکات خاص بدنی، تنفس و تمرکز، گزارش داد که سطح فعالیت بدنی و رضایت جنسی در افراد مبتلا به ام اس بهبود یافته است.
اگرچه تأثیرات روش‌های مختلف در مدیریت علائم ام اس ممکن است بین افراد متفاوت باشد، یوگا با تمرکز بر تنفس، حرکت و کشش می‌تواند مزایای درمانی برای بیماران مبتلا به ام اس داشته و نتایجی مانند خودکارآمدی، سلامت روان و کیفیت زندگی روزمره را بهبود دهد. در این زمینه، یوگا روشی امیدوارکننده برای مدیریت علائم برای بیماران مبتلا به ام اس است.
حرف آخر!
وقتی یک تمرین معمولی را شروع می‌کنید، متوجه انعطاف‌پذیری و تحرک بیش‌ترتان در زندگی روزمره‌تان خواهید شد. هرچه بیش‌تر حرکت کنید، مواد شیمیایی بیش‌تری در بدن‌تان آزاد شده، باعث می‌شود از نظر روانی احساس بهتری داشته و همچنین احساس کنید توانایی بیش‌تری برای حرکت فیزیکی پیدا می‌کنید.
اگر مشکلات حرکتی یا تعادلی دارید، تمرینات یوگا را می‌توانید به‌عنوان ورزش روزانه انتخاب کنید تا در این زمینه کمک‌تان کند. یوگا ایمن و در دسترس بوده و می‌تواند برای بیماران مبتلا به اسپاسم و اختلال حرکتی نسبت به سایر اَشکال ورزش مناسب‌تر باشد.
قبل از انجام تمرین یوگا ابتدا با یک مربی متخصص مشورت کنید. بیماران ام اس باید مراقب گرمای بیش از حد باشند. برای افرادی که ام اس یا هر بیماری محدودکننده دیگری دارند، اعتدال مهم است. وارد کردن فشار بیش از حد، خیلی زود می‌تواند سیستم بدنی‌تان را تحت‌تأثیر قرار داده و باعث خستگی و افزایش خطر آسیب شود.
بهتر است با کلاس خصوصی یوگا شروع کنید و وقتی قوی‌تر شدید وارد کلاس‌های جمعی شوید.
نکته اصلی این است که هر چه بیش‌تر حرکت کنید –حتی آهسته- احساس بهتری خواهید داشت.
منبع: